بررسی توانایی دگرآسیبی عصاره گندم (triticum aestivum l.) بر مولفه های جوانه زنی و رشد اولیه چند گونه علف هرز تابستانه

به منظور بررسی پتانسیل آللوپاتی بقایای گندم در کاهش جمعیت علف های هرز تابستانه پژوهشی در دو بخش (مزرعه و آزمایشگاه) در سال های 90-1388 در دانشکده کشاورزی دانشگاه تربیت مدرس اجرا گردید. برای تهیه نمونه گیاه دگرآسیب، گندم رقم پیشتاز در مزرعه به روش مرسوم کشت شد. عصاره آبی اندام های مختلف گندم در دو سطح (کاه و کلش اندام هوایی و ریشه) طی سه مرحله فنولوژی رشد (پنجه زنی، خمیری نرم و رسیدگی فیزیولوژیک) با چهار غلظت 25، 50، 75 و 100 درصد تهیه شد. سپس تاثیر دگرآسیبی عصاره حاصل بر مولفه های جوانه زنی بذر و رشد اولیه چهار گونه از علف های هرز رایج در محصولات زراعی تابستانه، شامل تاج خروس ریشه قرمز (amaranthus retrofelxus)، سلمک (chenopodium album)، خرفه (portulaca oleracea) و سس (cuscuta compestris) طی چهار آزمایش مجزا به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در آزمایشگاه مورد بررسی قرار گرفت. در هر آزمایش در کنار تیمارها از آب مقطر به عنوان شاهد برای مقایسه گروهی با سایر تیمارها استفاده شد. غلظت فنول تام عصاره ها (غلظت 100 درصد) با استفاده از روش folin-ciocalteu اندازه گیری شد. نتایج نشان داد که عصاره بقایای گندم رقم پیشتاز دارای پتانسیل دگرآسیبی است که شدت آن بسته به اندامی که از آن عصاره تهیه شده، مراحل رشد و گیاه هدف متفاوت می باشد. نتایج حاصل از مقایسه غلظت های مختلف عصاره نشان داد به طور کلی با افزایش غلظت عصاره، جوانه زنی نهایی، تعداد گیاهچه های عادی، ضریب سرعت جوانه زنی و طول گیاهچه علف های هرز به طور معنی داری کاهش پیدا کرد. همان طور که انتظار می رفت بیشترین بازدارندگی در غلظت کامل (100%) مشاهده شد، با توجه به اختلاف کم پتانسیل اسمزی این امر می تواند ناشی از افزایش غلظت مواد آللوشیمیایی باشد. غلظت های پایین عصاره گندم تاثیر چندانی بر کاهش صفات مورد بررسی نداشتند و حتی در برخی صفات اثرات مثبت دیده شد. این مطلب بیانگر وابستگی پدیده آللوپاتی به غلظت مواد آللوشیمیایی است و ممکن است با تغییر در غلظت این مواد، اثر باز دارندگی یا تحریک کنندگی (روند دندانه ای) مشاهده گردد. در مجموع عصاره حاصل از اندام هوایی گندم بویژه در مرحله پنجه دهی بیشترین اثر منفی را بر مولفه های جوانه زنی علف های هرز مورد بررسی داشت. از آنجایی که اثر دگرآسیبی غلات به ترکیبات فنلی آنها نسبت داده شده، یافته های مربوط به سنجش فنول تام مبنی بر تجمع ترکیبات آللوشیمیایی در بخش های هوایی گندم بویژه در مرحله پنجه دهی موید این نتیجه گیری می باشد. به این ترتیب می توان خرد کردن و اختلاط بخش های هوایی گندم در مرحله پنجه زنی با خاک را به عنوان یک راهکار غیر شیمیایی برای مدیریت علف های هرز تابستانه مانند تاج خروس، سلمه تره، خرفه و سس معرفی نمود. در این روش افزایش ماده آلی و بهبود خواص فیزیکی خاک نیز به عنوان پیامدهای اجتناب ناپذیر این راهبرد مورد انتظار می باشد.